Goed reageren wanneer iemands iets kwetsbaars deelt? Dat is niet vanzelfsprekend, al helemaal niet op het werk. Een bepaalde reactie komt vaak voor de in de praktijk:
Het is een groepsgesprek met collega’s via teams of in het ‘echt’ in een vergaderzaaltje. Het onderwerp van psychologische veiligheid staat op de agenda en is nu aan de beurt. Eigenlijk weet niemand echt wat er met psychologische veiligheid* wordt bedoeld. Het gesprek komt wat ongemakkelijk op gang maar is nog vrij neutraal. Er wordt verteld dat psychologische veiligheid iets te maken heeft met werksfeer en het gevoel hebben dat je problemen kunt aankaarten zonder negatieve gevolgen.
Dan komt het moment dat één iemand de moed verzameld heeft om iets openhartigs te delen. Bijvoorbeeld dat bepaalde grapjes steeds worden gemaakt en niet prettig overkomen. Of dat iemand te horen heeft gekregen om ‘niet zo moeilijk te doen’ wanneer hij zorgen uitte over de haalbaarheid of veiligheid van een project. Of dat iemand zich gediscrimineerd voelde. Of dat iemand niet wist hoe hij een ‘niet pluis’ gevoel ter sprake moest brengen zonder zijn collega of manager af te vallen. Of dat iemand zich niet thuis voelt in het bedrijf.
Iemand deelt in ieder geval iets wat bij hem of haar is blijven hangen en zwaar op de maag ligt. Wat het verhaal van de betreffende persoon ook precies is, het komt er wat hakkelend uit. Hij of zij articuleert niet perfect. De collega komt misschien wel haastig of zelfs bozig over.
En daarna? Direct daarna worden er meerdere vragen achter elkaar gesteld aan deze ene persoon. Een grote zaklamp is aangegaan en schijnt volledig op hem of haar.
‘Maar waarom voelde je dat dan?’
‘Bedoelde die ander dat ook echt zo?’
‘Waarom heb je diegene er niet op aangesproken?’
en …
‘Wat had jij zelf anders kunnen doen?’
De vragen zijn niet verkeerd bedoeld. Ze zijn ook relevant en kunnen heel nuttig zijn. Alleen liever niet op dat moment. Het vraagt namelijk veel emotionele moed om in een dergelijke setting iets persoonlijks en beladens te delen. Het lichaam bereid zich hier op voor. Stresshormonen dansen door het lijf en het bloed stijgt vaak naar het hoofd. Je wil niets liever dan dat niemand meer naar je kijkt. Je wil bijkomen van de sprint. En het laatste wat je op dit moment kan, is helder en rationeel beargumenteren waarom je bepaalde keuzes hebt gemaakt in het verleden of uitleggen wat je exacte gevoelens zijn en waarom.
Ik ben zelf wel eens degene geweest met de rode kop die alleen maar kon denken: ‘ga alsjeblieft tegen iemand anders praten zodat ik kan bijkomen en mijn gedachten bij elkaar kan rapen’.
Ik ben ook wel eens de toehoorder in de groep geweest. En ik weet nog dat ik dacht: ‘Ik ga nu zelf niks meer delen want dan krijg ik al die vragen en ik heb daar geen antwoorden op.’
Wat dan wel? Ik zie het zo: Aan het begin van een gesprek over psychologische veiligheid (of over werksfeer of cultuur) liggen er een aantal loodzware stenen op de grond, bijvoorbeeld vijf. Als die opgetild worden en naar de andere kant gedragen, dan heb je een succesvol gesprek gehad. Op het moment dat iemand iets openhartigs deelt, dan is diegene als het ware een loodzware steen aan het oppakken en zet daar een paar stappen mee. Het is dan niet handig om gelijk alle vier de andere stenen ook aan die persoon te geven die daar hijgend en puffend met dat zware gewicht staat.
Je kan wel die persoon aanmoedigen met woorden of een glaasje water.
Of zelf ook een steen pakken.
Ik word altijd positief geraakt als anderen reageren door zelf iets te delen. Soms is dit een eigen ervaring. Soms is dit een observatie over wat het horen van het verhaal van de ander oproept bij diegene zelf. Bijvoorbeeld wanneer iemand zegt: ‘ik vind het vervelend om te horen’ of ‘ik wist niet dat dit soort dingen speelden en ik schrik ervan’ of ‘ik begrijp detail [x] niet’. En dan zonder een reactie van de ‘deler’ te verwachten.
Deze mensen kunnen reageren op kwetsbaarheid door zelf kwetsbaarheid te tonen. Het wordt dan voor iedereen duidelijk dat je dingen kan delen binnen deze groep en dat er dan niks ergs gebeurd. Op die manier komen al die stresshormonen tot rust en zullen ze de volgende keer ook niet meer zo intens opspelen. De ongemakkelijkheid gaat er langzaam vanaf en uiteindelijk wordt iedereen losser. Zelfs losser dan voordat de gesprekken begonnen.
Het is echter niet makkelijk om op kwetsbaarheid te reageren door zelf kwetsbaarheid te tonen. Veel mensen zijn het niet gewend om openhartige en kwetsbare dingen van anderen te horen, laat staan om zelf kwetsbaarheid te tonen.
Ik ben zelfs op conferenties geweest waarbij de psychologische veiligheid experts uitstekend konden praten óver psychologische veiligheid, maar wanneer iemand een vraag stelde en iets persoonlijks deelde, ze op een manier reageerden die de veilige sfeer niet bevorderde. Het kwetsbaar opstellen werd onbedoeld ontmoedigd bij iedereen.
Het is dus moeilijk, maar wees gerust, het hoeft niet in één keer goed. Het belangrijkste is de bereidheid om de ongemakkelijkheid aan te gaan en te blijven leren. Een zin zeggen als: ‘dat heb ik vorige keer niet zo handig aangepakt’ is ook een hele mooie en moedige manier van kwetsbaarheid tonen.
Soms voelt kwetsbaarheid tonen alsof je je armen spreidt en je het voor iedereen makkelijk maakt om je vol in je maag te stompen. Dat durf je alleen als je ervan overtuigd bent dat niemand je een stomp zal geven óf je ervan overtuigd bent dat een eventuele klap, hoe hard ook, niet echt pijn zal doen en zeker geen blijvende schade achter zal laten. Maar dat is voer voor een andere post.
Beter worden in kwetsbaarheid tonen begint met kleine stapjes en steeds meer positieve ervaringen rondom kwetsbaarbaarheid tonen. Lukt het niet goed binnen het team om de positieve ervaringen op te bouwen rondom openhartig delen, dan kan je overwegen om iemand in te vliegen die het voor kan doen. Zo kan de stap gezet worden van praten óver psychologische veiligheid naar daadwerkelijk veilig voelen.
Gerelateerde blogposts
Ik post elke week. 🥳 Lees je mijn nieuwste posts liever op LinkedIn? Je bent van harte welkom om me daar te volgen. Klik hier om naar mijn LinkedIn profiel te gaan.