Je creëert een beeld van hoe de wereld werkt op basis van je eigen ervaringen. Maar wat je daaruit leert, is niet altijd juist. Hierdoor leiden meer ervaringen niet altijd tot betere keuzes of meer wijsheid.
Waarom leren we niet altijd het juiste?
De mens is heel goed in patronen herkennen. Dit helpt om de wereld te begrijpen en te voorspellen. Weten wat er kan gebeuren, vooral in reactie op wat we zelf doen, was zeer belangrijk voor overleving in evolutionaire tijden.
Het was ook voordeliger om een patroon té vaak te zien dan om er één te missen.
Hierdoor zien we verbanden die er niet altijd zijn. In de wetenschap helpen statistische toetsen om schijnverbanden van echte te onderscheiden – iets waar ons brein van nature moeite mee heeft.
Ook zien we vaak onterecht causaliteit. Als twee dingen na elkaar gebeuren, is de menselijke neiging om te denken dat het eerste het tweede veroorzaakte.
En we generaliseren snel: als iets ooit gebeurde, verwachten we dat het weer zal gebeuren. Ook dat helpt overleven. Wil je regen? Dan dans je. Baat het niet, dan schaadt het niet.
Als laatste is er nog een bias richting gevaar zodat we gevaar en pijn in de toekomst kunnen voorkomen. Daarom onthouden we ervaringen rondom gevaar en pijn extra goed. Dit kan natuurlijk heel nuttig zijn, vooral als het ons helpt overleven.
En wat is er mis met pijn voorkomen? Pijn is met een reden niet fijn. Maar dusdanig handelen dat we dezelfde pijn of teleurstelling uit het verleden niet opnieuw hoeven te ervaren, komt wel met een prijs.
We worden voorzichtiger. Soms té voorzichtig.
En juist die voorzichtigheid kan ervoor zorgen dat we kansen mislopen en nieuwe pijn creëren.
Natuurlijk is het goed en nuttig om bij beslissingen rekening te houden met mogelijke scenario’s. Maar een negatief meegemaakt scenario overheerst vaak, ten koste van andere mogelijke scenario’s. Dan werpt onze ervaring een schaduw over de alternatieven – en zien we niet meer dat het ook anders kan lopen.
Ouder worden en meer ervaringen opdoen maakt dus niet automatisch wijzer. Natuurlijk kán het wel helpen. Ik ben blij met mijn 34 jaar levenservaring. Ik weet meer dan tien jaar geleden – en zal nog veel meer kennis en wijsheid opdoen naarmate de tijd verstrijkt.
Maar ik herken ook nu al bij mezelf dat ik soms geneigd ben om verkeerde lessen te trekken uit wat ik heb meegemaakt.
Gelukkig zijn er nog veel andere bronnen om van te leren – van psychologische wetenschap tot boeken en podcasts vol echte verhalen en variatie.
Ze helpen om kritisch te kijken naar mijn eigen (onbewuste) aannames en me af te vragen: ‘Handel ik vanuit waarheid, of vanuit een bril vertroebeld door enkele prangende ervaringen?’
Misschien zit wijsheid minder in het aantal ervaringen, en meer in het vermogen om je lessen opnieuw tegen het licht te houden. En ruimte te houden voor positieve verrassingen.
Gerelateerde posts
Ik post elke week. 🥳 Lees je mijn nieuwste posts liever op LinkedIn? Je bent van harte welkom om me daar te volgen. Klik hier om naar mijn LinkedIn profiel te gaan.